Yargı Reformu Strateji Belgesi açıklandı. Belgede 2023 yargı vizyonu, "güven veren ve erişilebilir adalet sistemi" olarak belirlendi.
Avrupa Birliği (AB) üyeliği 23'üncü fasıl müzakereleri kapsamında gayriresmi açılış kriterlerinden birini karşılamak amacıyla ilk olarak 2009'da hazırlanan, 2015'te güncelleme çalışmaları tamamlanan Yargı Reformu Strateji Belgesi'nin üçüncüsü kamuoyuyla paylaşıldı.
Yeni Yargı Reformu Stratejisi'nde kurum/kuruluş ve sivil toplum örgütlerinin katılımı ve katkılarıyla hazırlanan 9 amaç, 63 hedef ve 256 faaliyet yer aldı.
Belge hazırlanırken önceki Yargı Reformu Stratejilerinin uygulanma durumu, adalet alanında ülke içinde ve uluslararası alanda yaşanan gelişmelerle paydaşların görüşleri dikkate alındı.
Çalışmalar kapsamında AB, Avrupa Konseyi, Venedik Komisyonu ve diğer uluslararası kuruluşların rapor ve değerlendirmeleri ile Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) içtihatları da göz önünde bulunduruldu. Ayrıca, AB, Avrupa Konseyi ve AİHM temsilcileri ile taslak üzerinde gerçekleştirilen görüşmelerden geniş biçimde yararlanıldı.
Belgede amaç, hedef ve faaliyetler somut biçimde kaleme alındı. Bu yöntemle belgenin uygulanması sırasında ortaya çıkabilecek tereddütlerin engellenmesi ve kamuoyu denetiminin daha etkin sağlanması hedeflendi.
Belgenin yayımlanmasını takiben, ayrıca açık ve ölçülebilir eylem planı hazırlanması, söz konusu eylem planının, belirlenen amaç ve hedefler için tahsis edilen bütçeyi, ilgili amaç ve hedefler çerçevesinde sorumlu/ilgili kurumları ve bağlı kalınacak takvimi içermesi öngörülüyor.
Belgenin uygulanma durumunun izlenmesi için Adalet Bakanlığınca Türkçe ve İngilizce yıllık izleme raporları hazırlanması, bu raporların kamuoyu ile paylaşılması planlanıyor.
Öte yandan, uygulamada ortaya çıkacak sorunların giderilmesi ve izlemenin şeffaf anlayışla yürütülebilmesi için Bakanlık dışından ilgili kurum ve kuruluşların da katılımının sağlandığı organizasyon yapısı öngörüldü.
Bu kapsamda belgenin yayımlanmasından itibaren en geç 3 ay içinde "Yargı Reformu Stratejisi İzleme ve Değerlendirme Kurulu" oluşturulacak.
Tüm paydaşların katılımının sağlanacağı bu Kurul, belirli periyotlarla toplanacak ve kamuoyuna açık izleme ve değerlendirme raporları hazırlayacak.
- Belgeyi şekillendiren ilkeler
Yeni strateji belgesinde 2023 yargı vizyonu, "güven veren ve erişilebilir bir adalet sistemi" çerçevesinde şekillenirken insan odaklı hizmet anlayışının geliştirilmesi, yargıya güvenin artırılması, hak ve özgürlüklerin daha etkin korunup geliştirilmesi, makul sürede yargılanma hakkının gözetilmesi, yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığının geliştirilmesi, adalete erişimin kolaylaştırılması, hukuki güvenliğin güçlendirilmesi konuları ilke olarak benimsendi.
Belgede belirlenen 9 amaç ise "Hak ve özgürlüklerin korunması ve geliştirilmesi", "Yargı bağımsızlığı, tarafsızlığı ve şeffaflığının geliştirilmesi", "İnsan kaynaklarının nitelik ve niceliğinin artırılması", "Performans ve verimliliğin artırılması", "Savunma hakkının etkin kullanımının sağlanması", "Adalete erişimin kolaylaştırılması ve hizmetlerden memnuniyetin artırılması", "Ceza adaleti sisteminin etkinliğinin artırılması", "Hukuk yargılaması ile idari yargılamanın sadeleştirilmesi ve etkinliğinin artırılması", "Alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerinin yaygınlaştırılması" başlıklarıyla sıralandı. Bu amaçlar altında 63 hedef ve 256 faaliyet yer aldı.
Bu kapsamda belgede ilk başlık olan "Hak ve özgürlüklerin korunması ve geliştirilmesi" için geniş bir bakış açısıyla yeni politikalar belirlendi. Hak ve özgürlüklere ilişkin standartları yükseltmek üzere mevzuatın gözden geçirilmesi ve gerekli değişikliklerin yapılması hedeflendi.
Bu çerçevede, ifade özgürlüğüne ilişkin mevzuat ve uygulama analiz edilerek bireylerin hak ve özgürlük alanlarını daha da genişletecek düzenlemeler yapılacak. İfade özgürlüğünü ilgilendiren yargı kararlarına karşı kanun yolu güvencesi artırılacak. Özgürlük ve güvenlik hakkını etkileyen, gözaltı, tutuklama ve diğer koruma tedbirlerine ilişkin mevzuat ve uygulama gözden geçirilerek ölçülü bir şekilde uygulanması yönünde değişiklikler yapılacak ve tedbirler alınacak. Azami tutukluluk süresine ilişkin hükümler, soruşturma ve kovuşturma aşamaları için ayrı ayrı düzenlenecek.
İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi Hakkında Kanun'da ve diğer kanunlarda yer alan erişim engelleme usulleri, ifade özgürlüğü çerçevesinde ele alınarak gerekli değişiklikler yapılacak. Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuru üzerinden verdiği ihlal kararlarının, usul kanunlarında yargılamanın yenilenmesi sebebi olarak yer alması sağlanacak. Kişisel Verilerin Korunması Kanunu, AB müktesebatı çerçevesinde gözden geçirilecek ve uyumlaştırma çalışmaları tamamlanacak. Makul sürede yargılanma hakkının ihlali konusundaki başvuruları incelemek ve tazmin etmek üzere etkili bir mekanizma oluşturulacak.
Diğer bir hedef olarak yeni bir İnsan Hakları Eylem Planı hazırlanacak ve etkili şekilde uygulanacak. Bunun için Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararlarında yer verilen ihlal alanlarına ilişkin etkili çözümler geliştirilecek. İnsan hakları alanında faaliyet gösteren uluslararası koruma mekanizmalarının gözlem ve raporları dikkate alınacak. İnsan hakları alanında ulusal ve uluslararası sivil toplum örgütleriyle iş birliği yolları geliştirilecek.
Yargı mensuplarının insan hakları konusundaki farkındalığı ve duyarlılığının artırılması hedefi kapsamında da hakim ve cumhuriyet savcısı kararlarının, Anayasa Mahkemesi ve AİHM kararlarına uygunluğunun meslekte yükselme süreçleri ve denetimlerinde gözetilmesi sağlanacak. İfade ve basın özgürlüğü başta olmak üzere insan hakları konusunda eğitim çalışmaları düzenlenecek. Başta tutuklamaya ilişkin olmak üzere kararların gerekçelendirilmesi hususunda eğitim çalışmaları yapılacak.
- Bakanın hakimleri geçici görevlendirebilme yetkisi kaldırılacak
Belgedeki ikinci başlık olan "yargı bağımsızlığı, tarafsızlığı ve şeffaflığının geliştirilmesi" amacı kapsamında ilk hedef hakim ve savcıların atama, nakil ile terfi sisteminin nesnel ve liyakate dayalı ölçütlerle geliştirilmesi sağlanacak. Bu kapsamda belirli bir mesleki kıdeme sahip hakim ve savcılar için coğrafi teminat getirilecek. Hakim ve savcılık mesleklerine girişteki mülakat sınavının geniş temsile dayalı heyet tarafından yapılması sağlanacak. Atama ve nakil mevzuatında yer alan bölge sistemi coğrafi teminat ekseninde yeniden düzenlenecek. Hakim ve savcıların terfi sistemi liyakat ve performansı esas alacak şekilde yeniden yapılandırılacak. Belirli görevlere atanabilmek için asgari mesleki kıdem şartları yeniden belirlenecek.
Atama, nakil ve müstemir yetki sistemi, makul ve öngörülebilirliği sağlayan takvime bağlanacak. Adalet Bakanı'nın, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde hakimleri başka bir yargı çevresinde geçici görevlendirebilme yetkisi kaldırılacak.
Hakim ve savcılar hakkındaki disiplin prosedürünün yeniden yapılandırılması konusu, yargı bağımsızlığı başlığı altındaki bir diğer hedef olacak. Hakimler ve Savcılar Kanunu'nda yer alan disiplin cezaları daha objektif ölçütlerle yeniden belirlenecek. Hakim ve savcıların disiplin süreçlerindeki hakları genişletilecek. HSK'nin disiplin kararlarına karşı yargısal denetim mekanizması genişletilecek. Kişisel verilerin korunması kaydıyla HSK'nin disiplin kararlarının kamuoyuna açıklanması sağlanacak.
Yargı etiğinin güçlendirilmesi hedefi çerçevesinde etik ilkeler belirlenerek uygulama yakından izlenip denetlenecek. Meslek etiğinin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerde yer alması sağlanacak.
Mevzuat önerileri hazırlanırken ilgili paydaşların temsilcileri sürece dahil edilerek yargıda katılımcılık ve müzakere kültürü geliştirilmesi de hedeflenecek. Bunun için mevzuat değişikliği ihtiyaçları belirlenirken düzenleyici etki analizi raporları hazırlanacak ve hazırlanan raporlar kamuoyuyla paylaşılacak. İlgili kurum, kuruluş, sivil toplum, akademik ve çeşitli sosyal çevrelerin süreçlere katılımı sağlanacak.
Adli ve idari yargıda faaliyet raporlarının kapsamının genişletilmesi ve kamuoyunda bilinirliğinin artırılması hedefi kapsamında da faaliyet raporlarıyla ilgili merkezi ve yerel basın bültenleri hazırlanacak. Bu raporların değerlendirilmesine yönelik sistem oluşturulacak. Faaliyet raporlarının analizi suretiyle yargısal performansı artıracak önlemler alınacak.
- Eğitim süresi ve kontenjanlar yeniden belirlenecek
Belgedeki üçüncü başlık "İnsan kaynaklarının nitelik ve niceliğinin artırılması" amacı kapsamında ilk hedef hukuk eğitiminin niteliğinin artırılması için yeni model oluşturulması olacak.
Bu kapsamda, hukuk eğitiminin modeli, fakültelerin eğitim süresi ve kontenjanları ile fakültelere girişte aranan başarı sıralama ölçütü niteliğin artırılması için yeniden belirlenecek. Hukuk fakültelerinde mevcut akademik kadroların niceliği ve niteliğine ilişkin temel ilkeler yeniden ortaya konulacak. Hukuk fakültelerinde denklik uygulamasına ilişkin kriterler yenilenecek. Hukuk fakültelerinde okutulan müfredat, analitik düşünme kabiliyetini geliştirecek anlayışla yeniden yapılandırılacak. Müfredatta Türkçeyi etkili, öz ve doğru kullanma ve mesleki etiğe yönelik derslerin yer alması sağlanacak. Hukuk klinikleri uygulaması yaygınlaştırılacak ve öğrencilerin adli ve idari yargı birimlerinde staj yapmalarına imkan sağlanacak.
Hukuk alanındaki mesleklere giriş sisteminde yeni model getirilmesi hedefiyle hukuk fakültesi mezunlarının hakim-savcı yardımcısı, noter yardımcısı olabilmeleri ve avukatlık stajına başlayabilmeleri için "Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı" getirilecek. Bu sınavda başarılı olanların hakim ve savcı yardımcılığı ile noter yardımcılığına mahsus sınavlara girebilmeleri sağlanacak.
Hakim ve savcı yardımcılığı müessesesi oluşturulması ve mesleğe giriş usulünün değiştirilmesi hedefi çerçevesinde Türk yargı sistemine hakim ve savcı yardımcılığı müessesesi kazandırılacak. Bu kadroda geçen belli süreden sonra hakimlik ve savcılık mesleğine geçiş için ayrıca bir sınav yapılacak. Hakim ve savcı yardımcılarının mesleğe daha iyi hazırlanmaları için adalet hizmetlerine katılımı sağlanacak.
Yargıda meslek öncesi ve meslek içi eğitimin niteliğinin geliştirilmesi hedefine yönelik faaliyetler kapsamında ise insan hakları hukukunun meslek öncesi ve meslek içi eğitimlerin bir parçası olması sağlanacak. Hukuk metodolojisi ve hukuki argümantasyon programlarının meslek öncesi ve meslek içi eğitimlere kazandırılması sağlanacak. Yargı teşkilatında sürekli ve zorunlu eğitim modeline geçilecek. Hizmet içi eğitimler hakim ve savcıların terfilerinde dikkate alınan kriterlerden biri olacak. Hukuk ve ceza yargılamalarında sistemin parçalarını oluşturan yeni ya da yeterince uygulanmayan müesseseler ile uzmanlık gerektiren alanlara yönelik eğitimler düzenlenecek. Adli kollukla ortak eğitim çalışmaları düzenlenecek. Yurt dışında yabancı dil öğrenimi gören ve lisansüstü eğitim alan hakim ve savcı sayısı artırılacak.
Yargı çalışanlarına ilişkin eğitim faaliyetlerinin güçlendirilmesi hedefi için personel eğitim merkezlerinin sayısı artırılacak. Personel eğitim merkezlerinin eğitim modülleri ve eğitim programları güçlendirilecek, eğitim alan personel sayısı artırılacak.
Mesleki ve teknik liselerin adalet alanları ile adalet meslek yüksekokullarının kapasitelerinin geliştirilmesi hedefine yönelik adalet meslek yüksekokulları ile mesleki ve teknik liselerin adalet alanlarının sayısı ve kontenjanı artırılacak. Adalet personeli alımına ilişkin sınavlarda bu okulların mezunlarına öncelik tanınmasına ilişkin düzenleme yapılacak. Uygulanan eğitim programı adalet sisteminin ihtiyaçlarına göre çeşitlendirilecek. Adalet meslek yüksekokullarında infaz personeli yetiştirilmesine yönelik programlar yaygınlaştırılacak.
Hakim, cumhuriyet savcısı ve yargı çalışanı sayısının iş yüküyle orantılı şekilde artırılması da hedeflenirken bunun için yargı teşkilatının hakim, savcı ve personel sayısı, Avrupa Konseyine üye ülkelerin kişi başına düşen ortalamaları ve fiili iş yükü dikkate alınarak artırılacak. Hakim, savcı ve personel alımında kadın-erkek eşitliği ilkesinin gözetilmesine devam edilecek. Adliyelerde görev yapan psikolog, sosyolog ve uzman çalışmacı gibi uzman personelin sayısı artırılacak.
